زیارتگاه های زرتشتیان در اطراف یزد ​​​​​​​

زیارتگاه چک چک (پیر سبز )
چَک چَک یکی از زیارتگاه های مهم و شناخته شده ی زرتشتیان است که در دل کوه واقع شده است. هرساله از روز ۲۴ خرداد، به مدت چهار روز، زرتشتیان بسیاری در این مکان گرد هم آمده و به نیایش می پردازند. جشن مهرگان نیز هر سال در این زیارتگاه برگزار می شود. بنا به روایات، این مکان محل پناه آوردن نیک بانو دختر یزدگرد (پادشاه ساسانی) از دست مسلمانان بوده است. معماری ساختمان های این محوطه در هماهنگی کامل با توپوگرافی منطقه هستند و ساختمان ها بر روی یک شیب به صورت پلکانی در تقریباً پنج طبقه ی نامنظم قرار گرفته اند، به طوری که بام طبقه ی اول حیات طبقه ی دوم است و آتشکده در درون غاری در بالاترین نقطه ی زیر کوه واقع شده است. برای ورود به زیارتگاه آداب خاصی باید رعایت شود. درِ ورودیِ آتشکده فلزی با رویه ی طلایی با نقش هخامنشی است.
در داخل زیارتگاه درخت چنار تنومندی با قدمت بیش از هزار سال وجود دارد. کف زیارتگاه با سنگ مرمر پوشیده و سقف آن سنگی است. از قسمتی از سقف قطرات آب به صورت چکه چکه بر زمین می ریزد. در کف محوطه نیز ظرف هایی جهت جمع آوری آب تبرّک و مصرف خوراکی گذاشته شده است. در داخل یکی از اتاق ها چاهی به عمق بیش از ۵۰ متر وجود دارد. چند شعله شمع به طور دائم در زیارتگاه روشن است و محلی جهت سوزاندن عود یا چوب مقدس وجود دارد. تصاویری از بزرگان زرتشتی نیز در این زیارتگاه وجود دارد. علاوه بر چنار کهنسال (با شماره ثبت ملی) و زیارتگاه در این ناحیه ی کوهستانی، غاری با قندیل های آهکی بسیار زیبا نیز از جمله جاذبه های طبیعی منطقه است. تأسیسات برقی، آب آشامیدنی و تعدادی اتاق نیز به منظور رفاه حال بازدیدکنندگان در این نیایشگاه مهیّا شده است. 
 
 
پیر نارستانه
یکی از این زیارتگاه‌ها که دارای ارزش بسیار زیادی برای پیروان آیین زرتشت می باشد، آتشگاه یا زیارتگاه نارستانه است. نارستانه را در گویش های زرتشتی «پیرناسون» یا «نارسونه» هم می نامند، اما در گویش عموم مردم یزد به همان عنوان «نارستانه» یا «پیر نارستانه» مشهور است.
این زیارتگاه یکی از معابد مورد احترام زرتشتیان جهان است، به گونه ای که هر سال زرتشتیان ایران و کشورهای مختلف جهان از دوم تا ششم تیرماه ( روز سپندار مزد تا روز آذر) در این مکان گرد هم می آیند و به اجرای آیین های مذهبی می پردازند.
به علت مراجعه و اقامت چند روزه زرتشتیان در این زیارتگاه به غیر از بنای اصلی چندین و چند اقامتگاه ساده با معماری مخصوص مناطق کویری و از مصالح رایج ساحته شده است، تا زایرین بتوانند در آنها ساکن شوند. لازم به ذکر است اقامت در این اقامتگاه ها صرفا منوط به هماهنگی با شورای زرتشتیان نارستانه و خاص زرتشتیان است.
آتشگاه نارستانه در دل یک دره جای گرفته است که نشان دهنده هوشمندی سازندگان اولیه آن دارد. چرا که در خنکای سایه های دایمی سنگ ها خیلی راحت می توان تابستان های کویری یزد را از سر گذراند. در ابتدای مسیر دسترسی به بنای اصلی زیارتگاه که آتشی دایمی در آن افروخته است، بندی ساخته شده تا آب های حاصل از بارش را ذخیره و از آن برای آبیاری باغی زیبا که در مجاورت مجموعه قراردارند استفاده کنند. البته طی سالیان اخیر به ناچار نسبت به حفر چاه و نصب پمپ جهت مصارف زیارتگاه اقدام کرده اند.
روایت های متعددی در خصوص خاستگاه زمانی این زیارتگاه وجود دارد. یکی از این روایت ها که رایج تر هم می باشد این است که: زمانی که در اواخر حکومت ساسانیان به ایران حمله شد، کتایون( همسر یزدگرد) با پسرش اردشیر به کوه های حاشیه یزد فرار کرد و پنهان شد. در باور زرتشتیان زیارتگاه نارستانه همان مکانی است که کتایون را برای همیشه در خود جای داده است. بعد از استقرار دوران طاهریان، اردشیر که به همراه مادرش به نارستانه گریخته بود با چوپان یا شکارچی دیدار می کند و او را ترغیب می کند که این زیارتگاه را بنا نهد. ازآن روی ساخت بنای اصلی را به دوران طاهریان مربوط می دانند. البته بنای فعلی آتشکده نارستانه به زمان قاجاریه برمی گردد، که طی سالیان اخیر هم چندین بار مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است.
شما می توانید حتی در صورت نبودن نگهبان با حفظ احترام از داخل آتشکده نیز بازدید کنید. آتشکده ای که دیوارهای یک طرف آن همان صخره های طبیعی است. در داخل آتشکده درخت «مورد»ی رشد کرده و شاخه های آن بدون اینکه قطع یا هرس شوند از پنجره ها بیرون رفته که منظره جالبی ایجاد کرده است.
 بازدید از اماکن مذهبی ادیان دیگر به غیر از اینکه واجد ارزش‌های تاریخی است، از جنبه های مهم گردشگری مردم شناسانه است و شما را با جلوه‌های متفاوتی از فرهنگ و تمدن شهرها آشنا می‌سازد.
زیارتگاه در 31 کیلومتری شهر یزد، در ارتفاعات میان یزد و خرانق در پشت کوه دربید واقع شده است. گرچه برای رسیدن به نارستانه باید از میان محل تخلیه نخاله های ساختمانی شهر یزد عبور کنید، اما مقصد زیبایی انتظار شما را می کشد. از آنجایی که بخش اصلی مسیر دسترسی خاکی است، حتما با خودروی مناسب و ترجیحا راهنمای محلی( یا استفاده از نقشه های آنلاین) عازم منطقه شوید.
یادتان نرود که این مکان، برای پیروان آیین زرتشت مقدس است. پس احترام به آیین ها و ارزش های آنان را فراموش نکنید. وقتی به داخل آتشکده می روید حتما کفش خود را بیرون از آنجا در بیاورید و با پای برهنه یا با پوشیدن دمپایی هایی که در آنجا قرار دارد، وارد شوید. چادر زدن و اقامت در دره و اطراف زیارتگاه ممنوع است. پس به بازدیدی بسنده کنید و شب را در جای دیگری از این سرزمین زیبا به سر کنید.
بهترین زمان برای بازدید از نارستانه، بهار و پاییز است. 
 
 
پیر نارکی
حدود یک ساعت که از یزد دور شوید، نزدیک مهریز در کوه‎های کم ارتفاع نارکی زیارت‎گاهی قرار دارد که به پیرنارکی معروف است. این زیارتگاه در دل کوه، بین دو دره به نام‎های گیگون و زنجیر واقع شده و از سه طرف با کوه تیجنگ محاصره است.
بر طبق روایت‏ها، داستان ساخت این زیارتگاه مربوط به یکی از دختران یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی است. در روایت‎ها آمده است هنگام حمله اعراب مسلمان به ایران و تار و مار شدن خاندان سلطنتی، نازبانو دختر یزدگرد سوم به همراه یکی از ندیمه‎هایش برای فرار از دست تعقیب‌کننده‎ها به کوه‎های یزد پناه می‎برد. وی راه فراری نمی‏یابد، از خدا کمک می‎خواهد، با صدای بلند پناه می‎جوید، به امر خدا کوه باز می‎شود، نازبانو و ندیمه‏اش در آن ناپدید و دوباره کوه بسته می‎شود و بعد از آن است که چشمه آبی در آن کوه می‎جوشد. سال‏ها بعد مسافری از آن نقطه می‏گذرد و برای کمی دم گرفتن کنار چشمه می‎خوابد، در رویا شاهدخت را می‎بیند، نازبانو از وی می‎خواهد در این مکان زیارتگاهی بسازد. زیارتگاه ساخته می‎شود و از آن پس این مکان یکی از مهم‎ترین زیارتگاه‎های زرتشتیان می‎شود.
امکان بازدید و زیارت هر روزه از این زیارتگاه که در دل کوه قرار دارد، وجود دارد اما در روزهای خاصی از سال زرتشتیان در این مکان دور هم جمع می‎شوند. این دورهمی علاوه بر  نیایش و دعا و ثنا که در سایر زیارتگاه‌های زرتشتیان هم برگزار می‌شود، کارکرد دیگری نیز دارد و آن جنبه اجتماعی مراسم است. به عنوان مثال آواز و موسیقی دارد، زوج‎های جوان معرفی می‎شوند، جوایزی به افراد برتر در علم و هنر داده می‎شود و به طور کلی جشنواره‌‎های فرهنگی، هنری و ادبی در این زیارتگاه برپا می‌شود. هر ساله از تاریخ 16 تا 12 امرداد به مدت پنج روز مردم در این رویداد مذهبی، فرهنگی شرکت می‎کنند.
از پله ها که بالا می‎روید، ساختمانی از خشت و گل به رنگ کویر، جلو رویت نمایان می‎شود. وارد اتاق بزرگی می‎شوید، دورتادورش را نیمکت فرا گرفته که برای نشستن شرکت‌کنندگان و بازدیدکنندگان است، آتشدانی در وسط با آتشی که زرتشتیان با دعایی زیر لب، اسفند و کندر در آن می‎ریزند و قاب‎های عکسی که به دیوار زده شده است را می‎بینید. این‏ها، همه تزئینات داخل ساختمان است. در بیرون ساختمان اتاق‎هایی که محل اسکان زائران است قرار دارد، محلی‎ها به آن«خیله» می‎گویند. همینطور محلی برای شست وشوی دست و صورت، و سبدی با کلاه‎‌های سفید که مردم برای وارد شدن به زیارتگاه و احترام سر را با آن می‎پوشانند.
این مکان با هر روایتی که پشت خود دارد و با هر داستانی که آمیخته شده، مکانی زیارتی است که بسیار مورد توجه زرتشتیان است و اعتقاد زیادی به آن دارند.
 
پارس بانو
نیایشگاه «پارس بانو»، «بانوی پارس» یا «پیربانو» در 120 کیلومتری شمال غربی یزد (54 کیلومتری اردکان)، در جنوب عقدا و درون دره­ای به نام «زرجو»(زرجوع) واقع شده است. روستای  زرجوع  در مسیر یک دره­ی باریک قرار گرفته و کوه­های اطراف آن پوشیده از درختان بادام و انجیرکوهی است.
بنای اصلی نیایشگاه که در کنار یک رودخانه­ی فصلی ساخته شده است، به صورت گنبدی از کاشی کاری­هایی به رنگ سبز و با نماد «سرو» شکل گرفته است.
زیارتگاه «پارس بانو» که با عناوین «بانوی پارس» یا «پیربانو» هم شناخته می‌شود منتسب به پارس‌بانو، دختر یزدگرد سوم و خواهر «شهربانو» است.
در دامنه­ی مجاور نیایشگاه، خیله­هایی ساخته شده تا خانواده­ها در زمان ویژه­ی زیارت پیر پارس بانو که به مدت 5 روز ادامه دارد، برای سکونت موقت از آن­ها استفاده کنند. از روز مهر تا روز ورهرام از ماه تیر یعنی 13 تا 17 تیر ماه،  همه ساله زرتشتیان با برپایی آیین های دینی و سنتی در این زیارتگاه گرد هم می آیند.
در باورهای مردم، این نیایشگاه جایگاه جان باختن و ناپدید گشتن شهبانوی پارس (دختر یزدگرد ساسانی) بنام «خاتون بانو» بوده است و شهبانو در خواب نابینایی نمایان شده و پس از شفای چشمان وی از او می­خواهد تا بنای نیایشگاه را بنیان نهد.
 
 
پیر هریشت
زرتشتیان ایران از سراسر جهان، هر سال از روز امرداد تا روز خور از ماه فروردین (7 تا 11 فروردین) برای برگزاری آیین های دینی و سنتی در زیارتگاه «پیرهریشت» گردهم می آیند. زیارتگاه پیر هریشت در 90 کیلو متری غرب یزد و 15 کیلومتری اردکان یزد، بر دامنه ی کوه هایی پست واقع شده است. به باور زرتشتیان پناهگاه  یکی از ندیمگان دختر ( کنیز ) یزدگرد  سوم که نامش مروارید بوده ( نام او گوهر بانو نیز گفته اند ) می باشد .
 گوهربانو در پی تعقیب تازیان پس از حمله ی وحشیانه به ایران از کاروان همراهان جدا شده و پس از سرگردانی در این محل به نیایش خدا می پردازد و ناگهان ناپدید می شود . آورده اند که گوهر بانو  سال ها پس از ناپدید شدن بر کودکی گمشده نمایان شد و به او فرمود تا از پدر بخواهد که پیر هریشت را بنیاد گذارد .
 زیارتگاه ، در بالای پله‌هایی ساخته شده است كه به بالای كوه راه دارد. پیش از رسیدن به پای پیر، زیارت كنندگان دست و صورت خود را با آب پاكی كه در راه‌پله و قبل از رسیدن به پیر درنظر گرفته شده است، شستشو می‌دهند.
در بالای پله‌ها درِ ورودی زیارتگاه قرار دارد كه به‌گونه‌ای زیبا با سه سخن اندیشه‌برانگیز اشوزرتشت اسپنتمان یعنی" هومت ، هوخت و هورشت" آراسته شده است. به‌هنگام ورود، اتاقی پیش رو قرار می‌گیرد كه در میان آن كلكی وجود دارد كه بر روی آن آتش می‌افروزند و بوی خوش بر آن می‌نهند. گرداگرد این اتاق سكوهایی برای نشستن زیارت كنندگان ساخته شده است .زرتشتیان در حالی كه نگاره‌ی زیبای نخستین پیامبر آریایی ، تابلوهایی به خط بی‌نظیر دین‌دبیره و گل‌هایی شاداب این اتاق را آذین بخشیده است،  روسری و كلاه بر سر می‌نهند و اهورامزدای یگانه را ستایش می كنند.
ساختمان اصلی زیارتگاه ، علاوه بر این اتاق ، یك پستو دارد كه آتش همیشه روشن در اینجا جلوه‌ای روحانی بدان بخشیده است. بخشی از سنگ كوه كه برجسته است و در پستو جای دارد پستو همان بخشی است كه آن را مكان ناپدید شدن گوهربانو خوانده‌اند.
اینجا هم با نمادهایی از دین زرتشتی آراسته شده است و مكانی است كه انسان را به آرامش درونی برای راز و نیاز با پروردگار خویش می‌رساند.
در پایین این کوه آهکی سیاه رنگ، ساختمان هایی به وسیله ی خیراندیشان ساخته شده است که «خیله» نام دارد و نیایش کنندگان که از راه دور و نزدیک به این مکان می آیند برای چند روزی در این خیله ها به سر می برند. بنابر تقویم قدیم زرتشتیان در طول ماه آبان هر بهدینی می توانست به این جشن گاه رفته و آیین ویژه ی زیارت را بجای آورد. به روایتی جشن آتش افروزی «هیرومبا» را زرتشتیان شریف آباد در 26 فروردین در این زیارتگاه برگزار می کنند.
 ​