روستاهای تاریخی_توریستی یزد
_ روستای ده بالا
ده بالا ۲۶۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و حدود۳۵ کیلومتر از یزد فاصله دارد و مسیر آن از شهر تفت می‌گذرد و حدود نیم ساعت از شهر فاصله دارد.
این منطقه در پای کوه شیر کوه- بلندترین قله مرکزی ایران -قرار دارد، کوهی که در آن برف خانه دائمی وجود دارد.کشاورزی سردسیری در ده بالا گیلاس و گردو و زرد آلو و... را به میزبانان و میهمانان عرضه میکند. نام قدیم ده بالا،هدش به معنی جای خوش آب و هوا بوده است. به گفته ساکنین قدمت این روستا با استناد به سنگ نوشته ای که در محراب مسجد محله میانده-توده-دیده شده،قدمتی بیش از ۷۰۰سال دارد. محله های اصلی ده بالا عبارتند از ۱-آشنایی ۲-باغستان ۳-میانده(توده) ۴-شیخعلیشاه ۵-زیر باغ شاه ۶-قرق ۷-مزرعه آمحسن ۸-جانبرازان
_ روستای طزرجان
روستای طزرجان یکی از مناطق خوش آب و هوای استان یزد است که علاوه برداشتن آثار باستانی و تاریخی، از جاذبه‌های خاص اکوتوریستی نیز برخوردار است. [۱]
کوهستان برفخانه و طزرجان در استان یزد بخش تفت و در جنوب شرقی قله شیرکوه قرار دارد.
روستای طزرجان یکی از مناطق خوش آب و هوای شهرستان تفت است که علاوه برداشتن آثار باستانی و تاریخی، از جاذبه‌های خاص اکوتوریستی نیز برخوردار است.
این روستا در کف دره‌ای گسترده واقع شده‌است و هر ساله پذیرای هزاران نفر است که از دل کویر به ییلاق می‌روند.
این روستا در مجاورت روستاهای خونزار بنادک سادات و ده بالا قرار دارد.
سال‌ها قبل از این که بشر به تکنولوژی تولید یخ از آب برسد، مردمان منطقه یزد برای خنک کردن آب در گرمای تابستان با استفاده از قاطرچیان با بریدن قطعات یخ از منطقه برفخانه و جهت جلوگیری از آب شدن با قرار دادن آنها در میان کاه، این قطعات را به پایین حمل می‌کردند.
از آثار توریستی تاریخی این روستا مسجد جامع با سر ستونهای چوبی با قدمت حدود ۷۰۰ سال است همچنین چناری با قطر بیش از ۱/۵ متر چشم‌اندازی زیبا به مرکز روستا داده است
_ روستای خرانــق
روستای خرانق مرکز بخش خرانق در شهرستان اردکان استان یزد است. این روستا در ۶۰ کیلومتری شهر اردکان واقع شده‌است .
وجود معادن سنگ آهن چادرملو-اورانیم ساغند- باریت-روی وگرانیت و همچنین منطقهٔ حفاظت شدهٔ دره انجیر با دارا بودن حیواناتی چون: کل، بز، میش، قوچ، گربه وحشی، سیاه گوش، یوز پلنگ وهوبره این منطقه را خاص ومورد توجه ساخته‌است. روستای خرانق در ناحیه کوهستانی استان یزد واقع شده‌است. امروزه دارای دو بخش جدید و قدیم است که جمعیت روستا امروز در بخش جدید ساکن است.
وجه تسمیه
خرانق که در گذشته خورانق یا خورنق نامیده می‌شده را به معنای محل برآمدن خورشید یا محل تولد خور می‌دانند. در واقع این نام تغییر یافته هورنه که پارسی کهن یا میانه است میباشد که همانند دیگر نام‌های پارسی دچار تغییرات عربی شده و هور (خورشید) به خور و نه (از مصدر نهیدن یا نهادن یا هشتن که از مصدرهای پارسی کهن است و در شاهنامه فردوسی از ان بار هااستفاده شده‌است) به نق تشکیل شده‌است.
بناهای اصلی روستای خرانق
· قلعه خرانق
قلعه خرانق یکی از بزرگترین قلعه‌های مسکونی روستایی استان یزد و یکی از چندین قلعه‌های دارای خانه‌های دو سه و چند طبقه در جهان است و همانند نمایشگاهی است که غرفه‌های آن از خشت و گل ساخته شده‌است.[۱]
· حمام خرانق
حمام تاریخی خرانق در کاروانسراو در نزدیکی کشتزار و برای سهولت دستیابی به آب قنات در محلی گود واقع شده‌است. این حمام از سطح مجموعه قلعه پایین‌تر و از سطح متوسط خود روستا بالاتر است و بنابر این، فاضلاب آن را میتوان به زمین‌های اطراف قلعه هدایت کرد. البته بعد از تخلیه تدریجی قلعه و ورود اهالی به بخشهای جدید روستا حمام دیگری ساخته شد
· کاروانسرای خرانق
از دیگر آثار تاریخی روستای خرانق کاروانسرای روستا است که قدمت آن به دوره ساسانی بر می‌گردد. کاروانسرای خرانق از نوع کاروانسراهای دشتی که عموماً یک طبقه‌اند ساخته شده و به سبک بنای شاه عباسی نوشته‌اند. این رباط ۴ تیمچه دارد که سه تای آنها مسقف و یکی بدون سقف است. سقف اغلب صفه‌ها نوک تیز و شیبدار است بامها مسطح و کم شیبند و سقف فضاها و اتاقهای بزرگ کاملاً قوسی‌اند. سقف تیمچه‌ها با اجر پویده شده و اگر کسی در وسط تیمچه پایش را بر زمین بکوبد صدای آن در سقف گنبدی شکل تیمچه تا چند لحظه به نحو جالبی تکرار می‌شود. این کاروانسرا به شکل حیاط مرکزی است که اتاق‌ها و صفه‌هایی با طاقهای هلالی دور انرا گرفته‌اند. کاروانسرای خرانق در تاریخ سوم اسفند ماه ۷۷ به ثبت آثار ملی رسیده‌است.
· آب‌انبار خرانق
'این بنا در روستای ساغند – از توابع خرانق – و در مسیر خراسان و نیم فرسخی رباط زیر زیرآب واقع گردیده و منسوب به شاه عباس اول صفوی است.[۲]
· پل خرانق
این پل هیچ‌گاه محل عبور و مرور فرد یا احشام نبوده‌است. هدف از ساخت این پل تنها انتقال آب از یک ساحل به ساحل دیگر رودخانهٔ کال میباشد. با توجّه به سازهٔ پل، شما با یک پایه سنگی ساروجی در امتداد پل روبرو می‌شوید که احتمال بند یا سیل شکن بودن پل را نیز می‌دهد. سازه آبی خرانق به روایت تاریخ در یک سیل ویرانگر، طاقهای دهانه‌ها و نیز بخش عمده‌ای از سیل بند خود را ازدست داده و در ادوار بعد با افزودن یک سیستم انتقال آب جدید و کمی مهندسی تر از قبل به کار خود ادامه داده‌است. در ضمن در بعضی اسناد نشان دهنده این هستند که این پل مربوط به دوران اشکانیان است[۳]
· مسجد جامع و حسینیه خرانق
مسجد و حسینیه متصل به آن در وسط روستاو خارج ازقلعه قرار دارد ودارای معماری منحصربه‌فردی است. در جلوی در ورودی قلعه مسجدی کوچک بنا شده‌است و داخل قلعه مسجد جامع وجود دارد که که سابقه آن به دوران اسلامی و حداقل قاجار بر می‌گردد و با توجه به مرمت صورت گرفته همچنان پابرجا است. مسجد جامع مسجدی است کوچک که شبستانی مربع و غرفه‌هایی گرداگرد ان دارد. صحن این مسجد چند ضلعی است که از جنوب شرقی به حسینیه متصل است. شبستان در حال حاضر مورد استفاده ساکنان روستاست. پشت منبر مسجد سنگ قبر رسوبی (به ابعاد۳۰*۵۰) سانتیمتر به تاریخ ۴۹۹ه.ق موجود بوده‌است که فعلاً در اداره میراث فرهنگی استان یزد نگهداری می‌شود. بر این سنگ نام علی بن محمد اسحاق نوشته شده‌است.
· منارجنبان خرانق
یکی از سه منارجنبان قابل تکان خوردن در ایران در درون قلعه وکنار مسجد، منارجنبان قرار دارد و آنچه باعث شگفتی همگان می‌شود جنبیدن آن است که به وضوح مشاهده می‌شود. البته این منار جنبان کاربرد دفاعی نیز داشته‌است. مناره بلند مسجد در ضلع شمالی صحن برپا شده و قدمت آن از خود مسجد بیشتر است. (معروفیت این بنا جنبیدن آن است) از این مناره که مرتفع‌ترین بنای منطقه است و از چند کیلومتری دیده می‌شود در قدیم به عنوان فانوس خانه یا برج دیده‌بانی استفاده می‌شده‌است.
· بقعه مشهدک
این بقعه در گورستان روستا قرار دارد و از گل و خشت ساخته شده‌است این بقعه را محل نماز رضا (امام هشتم شیعیان) در راه رسیدن به مرو می‌دانند.[۴]
روستای تاریخی خرانق در ۸۵ کیلومتری شمال شرقی یزد و در ۵۰ کیلومتری شهرستان اردکان و در مسیر جادهٔ مشهد قرار گرفته‌است .
_ روستای دُربید
دربید (یزد)، روستایی از توابع بخش زارچ شهرستان یزد در استان یزد ایران است.فاصله این روستا تا مرکز استان 32 کیلومتر است. این روستا دارای جاذبه های گردشگری بسیاری از جمله: سرو 2100 ساله، غار، بافت سنگی متناسب با منطقه و... میباشد. این روستا دارای هوای مطبوع - و درختان سر سبز و پر بار است-و از سه طریق میتوان به این روستای نظر گردشگری رسید بهترین مسیر از انتهای محله محترم حسن اباد مشیر است که تا خود روستا در دولت نهم و دهم اسفالت و برق رسانی شد-مسیر دیگر از زارچ و مسیر دیگر از جاده طریق الرضا میباشد .
_ روستای فراشاه ( اسلامیه )
روستای اسلامیه یا همان فراشاه سابق در دره ای عریض در 30 کیلومتری جنوب غربی مرکز استان یزد و 10 کیلومتری مرکز شهرستان تفت در دامنه شمالی شیرکوه و در مجاورت کوه معروف عقاب کوه به صورت روستایی خطی در امتداد محور یزد - شیراز قرار دارد.
این روستا از گذشته های دور تاکنون به عنوان یک قطب تجاری که بیشترین خدمات رفاهی به مسافران و رهگذران را ارائه می دهد مطرح بوده و تاکنون نیز روز به روز بر واحدهای خدماتی و تجاری آن افزوده شده است و اکنون نیز به عنوان یک قطب تجاری شهرستان تفت در خدمت شهروندان و مسافران است.
گرچه تفت از مناطقی است که بیشترین سیر مهاجرت را به ویژه طی سالهای اخیر داشته است اما ظرفیت گردشگرپذیری اسلامیه سبب شده ساکنان این روستا بر خلاف سایر روستاهای همجوار کمتر مهاجرت کنند. اسلامیه در تابستان محل استراحت بسیاری از مردم یزد است و مسافرت مردم به آن از اوایل بهار شروع شده و تا اواخر تابستان ادامه دارد و چشمه "تامهر" مکانی است که بیشترین بازدید کننده را در روزهای تعطیل به خود اختصاص می دهد. این چشمه از اوایل بهار شروع به جوشیدن می کند و تا مهرماه آب دارد به همین دلیل اهالی از گذشته های دور برای آن نام "تامهر" را انتخاب کرده اند.
اسلامیه از روستاهایی است که قدمتی به بلندای تاریخ دارد و وجود بناهای تاریخی شامل قلعه و .... گواهی بر این ادعاست. گرچه بخشهای زیادی از قلعه قدیمی این روستای هدف گردشگری تخریب شده اما جاذبه های گردشگری این روستا در دل کویر بیش از جاذبه های تاریخی مردم را به خود جذب کرد است. کوچه باغهای زیبای اسلامیه که با سنگفرش های زیبا مفروش شده یک ظهر گرم تابستان را به روزی با نشاط و زیبا تبدیل می کند. رشته کوهی از شیر کوه معروف به شیر کوه صغیر که از غرب به شرق کشیده شده و در زمستان عمدتا پوشیده از برف و در فصل بهار در تمام دره های آن دارای آب فراوان و در فصل تابستان آب به اندازه خوردن موجود بوده و برای کوهنوردی در تمام فصول سال مناسب است.
از اماکن تاریخی روستا نیز می توان به مسجد قدمگاه علی ابن موسی الرضا (ع)، دومین قدمگاه که دارای سند معتبر است، اشاره کرد.
مسجدی مقرب که تعداد بسیار زیادی از مردم قدیم و جدید حاجات زیادی را از آقا علی ابن موسی الرضا(ع) صاحب مسجد گرفته اند و در قدیم مأمن مردم از هجوم سیلهای وحشتناک و سایر بلایای طبیعی بوده است. این مسجد جزو آثار باستانی و ثبت شده تاریخی و از آثار باستانی و میراث فرهنگی ایرانیان است. این بنا در سال 512 هجری قمری به امر گرشاسپ بن علی از امرای کاکویه دیلمی ساخته شده است. مسجد جامع اسلامیه و بافت تاریخی اطراف آن که در ایران منحصر به فرد است نیز از آثار باستانی اسلامیه به شمار می رود در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این مسجد از قدیم تاکنون میزبان تعداد زیادی از گردشگران به ویژه گردشگران خارجی بوده است. قلعه اسلامیه نیز از بناهای منحصر به فرد این روستای هدف گردشگری است اما بخشی از آن دچار آسیب شده و تاکنون اقدامی از سوی میراث فرهنگی برای مرمت آن صورت نگرفته است. آسیابهای آبی و آب انبارها نیز از تعداد آنها در این روستا زیاد است از جاذبه های دیگر اسلامیه یا همان فراشاه سابق به شمار می روند. در اسلامیه خانه های قدیمی با معماری چشم نواز و اصیل زیاد به چشم می خورد و تعداد زیادی از آنها در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده اند.
قناتهای قدیمی، دربهای کهن، بافت تاریخی ارزشمند، درختان کهنسال و حتی مراسم نخل برداری ویژه ای که در این روستا در ایام تاسوعا و عاشورا انجام می شود، سالانه تعداد قابل توجهی گردشگر را جذب این منطقه می کند. این روستا به لحاظ برخورداری از فضاهای ورزشی نیز غنی است به نحوی که از سالنهای ورزشی و زورخانه های قدیمی برخوردار است. بسیاری از مراسم روستای اسلامیه به ویژه در اعیاد و مناسبتهای مذهبی برای گردشگران به ویژه گردشگران خارجی جالب توجه است که از آن جمله می توان به نخل برداری، روزه خوانی های ویژه، پرسه زنی در روز تاسوعا، مراسم ویژه "چند چین" و .... اشاره کرد.
جاذبه باغهای اسلامیه را نیز نمی توان نادیده گرفت. اغلب این باغها به روشهای سنتی نگهداری می شوند و در بسیاری از آنها علاوه بر درختان و محصولات معمول کشاورزی، گیاهیان خودرو نظیر شاطره، شیرین بیان، گل خطمی، گل خواصیر، رناس، نعنا و ... می روید که ساکنان اسلامیه از آنها عرقیات گیاهی و گیاهان دارویی تولید می کنند.
_ روستای توران پشت
توران پشت (توره بشت ، تورون پشت، توراندخت) روستایی تاریخی در ۶۰ کیلومتری شهرستان تفت استان یزد واقع میباشد. آب و هوای روستا نیمه خشک وکوهستانی است. ارتفاع این روستا از سطح دریا بالای ۲۵۰۰ متر میباشد و از روستاهای مرتفع ایران است که در دامنه‌های جنوبی شیرکوه قرار دارد. نام روستا نشانی از قدمت روستا دارد توران پشت یا همان توران دخت که به دستور توران دخت دختر خسروپرویز در محلی که قبلاً قهستان (قناتستان به دلیل داشتن قناتهای فراوان) بنا گردیده است.
توران‌پشت دارای آثار فراوان تاریخی است. از جمله این آثار میتوان به قلعه توران پشت متعلق به دوره ساسانیان، آتشکده استینا، آب‌انبار سنگی، سنگ نوشته‌های خوره، مسجد جامع (محراب سنگی متعلق به قرن پنجم)، مقبره و گنبد شیخ جنید توران پشتی، مقبره وگنبد چهل دختران، گنبد پیر مراد، گنبد سید گل سرخ، تخت رستم، حسینیه ونخل تاریخی وده‌ها اثر دیگر اشاره کرد.[۲] این روستا دارای اثار تاریخی متعدد بوده و بزرگانی چو فضل الله بن حسن تورانپشتی از بزرگان ان دیار میباشد و در دوران اتابکان یزد و آل مظفر از مکان‌های پرونق بوده و جلال‌الدین تورانشاه از امرا و وزرای مشهور قرن هشتم هجری قمری است که از دیگر افراد مشهور این روستا میباشد .
_ روستای فهــرج
دهستان فهرج یکی از دهستان‌های شهرستان یزد است که در ۳۰ کیلومتری شرق شهر یزد|شهر یزد واقع در مسیر بافق-یزد واقع شده‌است.
این روستا از سطح دریا ۱۲۷۰ متر ارتفاع دارد و مردم آن به لهجهٔ یزدی گویش دارند و مذهب اکثریت مردم شیعه ۱۲ امامی میباشد . آب و هوای آن بیابانی است. روستای فهرج ازسمت شمال شرقی به کوه چلته می‌رسد.
زراعت، باغداری، دامداری و فعالیت‌های معدنی، مشاغل عمده مردم روستای فهرج می‌باشند. فهرج شاخص‌ترین روستای استان یزد در خصوص کشت گلخانه‌ای است. محصولات عمده زراعی و باغی روستا مشتمل بر گندم و جو، ارزن، ماش، پسته، انگور، هلو، زردآلو و آلوچه است. آب مورد نیاز کشاورزی روستا از طریق ۸ حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق تأمین می‌شود.
براساس نتایج سرشماری سال ۱۳۷۵، روستای فهرج در حدود ۱۷۱۹ نفر جمعیت داشته‌است که در سال ۱۳۸۵، به ۲۳۵۰ نفر افزایش یافته‌است.
مسجد جامع فهرج یکی از قدیمی‌ترین مسجدهای ایران است. قدمت بنای مسجد به قرن اول هجری بر می‌گردد[نیازمند منبع] این بنا احتمالاً پس از ورود اسلام به ایران ساخته شده‌است. سپاه اسلام موقعی که در تعقیب یزدگرد سوم بود به دو گروه تقسیم شد تا هر کدام به‌طور جداگانه به دنبال پادشاه شکست خرده ایران بگردند در این بین گروهی در بیابان‌های ایران گم شده و از روستای فهرج سر درآوردند.
_ روستای خویدک
روستای خویدک در دهستان فهرج بخش مرکزی استان یزد در مرکز ایران واقع شده است. خویدک در فاصله ۲۰ کیلومتری از استان یزد و در مسیر جاده یزد-بافق قرار دارد. آب و هوای سوزان صحرایی و نیمه صحرایی دارد. دارای تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد و خشک میباشد. قدمت این روستا به بیش از ۱۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال پیش بر می‌گردد.
این روستا در کتب قدیمی به عنوان یکی از سه راس قرآی ثلاثه یزد که «فهرج» و «سریزد» نیز شامل آنهاست، به‌شمار می‌رود. خویدک در اصطلاح محلی به نام سرسبزی و همچنین نام یک نوع خربزه معروف است که در قدیم در روستا کاشته می‌شده‌است، نام روستایی است تاریخی و هم‌دوره با روستاهای فهرج، خورمیز و دیگر زیستگاه‌های تاریخی یزد که مردم آن را «ختک xetk» یا «خدک xedk» می‌خوانند و در کتب «خویدک xavidak» گفته شده‌است.
خویدک دارای آثار باستانی با ارزشی از جمله قلعه خویدک، مسجد جامع قدیم، مسجد پنجه علی یا چهار میل، مسجد حاجی شمس، آسیاب آبی ،آب‌انبار حاج سید حسین و نخل ۲۰۰ ساله (که هم‌اکنون نیز در مراسم عزاداری امام حسین با این نخل مراسم نخل برداری صورت می‌گیرد) میباشد.
قدمگاه مسجد «چهار میل» یکی دیگر از آثار باستانی روستا به‌شمار می‌رود که به شکل یک اتاق منفرد در کنار روستا قرار گرفته و یک سنگ که نشانهٔ پایی بر آن دیده می‌شود در طرفی از این مسجد نصب شده‌است. بر دیوار بنای این مسجد قطعه سنگ مرمرین مربوط به مقبرهٔ «محمد طالب بن حاجی الحرمین شاه حسین» متوفی در ۱۰۴۴ قابل مشاهده است. قبرستانی بین خویدک و هرفته نیز وجود دارد که تمام قبرهای آن به سمت شیراز قرار دارد، که بنا به گفته «ساشا ریاحی مقدم» مشاور اداره کل میراث فرهنگی استان یزد، مردم محلی اعتقاد دارند که مردمان دوران باستان، مردگانشان را به سمت تخت جمشید دفن می‌کرده‌اند اما سند یا پژوهشی در راستای این موارد یافت نشده‌است. ورود سپاهیان اسلام به یزد برای گذشتن از آنجا برای رسیدن به مرو و خراسان بوده‌است. در تاریخ آمده‌است که خسرو پرویز برای احیای دوباره حکومت ساسانی گنج‌های بسیاری را در یزد مدفون میکند تا به دست اعراب نیفتد. در هنگام حمله اعراب به روستای خویدک و فهرج از اهالی این روستا خواسته می‌شود تا به اسلام روی آورند اما با حمله اهالی یهودی مسلک روستای خویدک و فهرج مواجه می‌شود که سبب قتل گروهی از صحابه می‌شود که محل آن هم‌اکنون شهدا واقع در روستای فهرج میباشد. این حادثه در تاریکی فرورفته‌است اما اسلام آوردن مردم این خطه در دوره خلفای راشدین میباشد.
مردم محلی اعتقاد دارند که مردم خویدک در ابتدا به سمت قبله بیت‌المقدس نماز می‌گزاردند و بعد از آن به سمت قبله مکه نماز گزاردند و مسجد پنجه علی که در این روستاست نیز می‌تواند دلیلی بر این موضوع تلقی گردد.
بعضی مردم محلی نیز باور دارند این روستا جزو اولین و تنها مناطق یهودی نشین یزد است اما در مورد این قضیه مستندات تاریخی و پژوهش کاملی وجود ندارد زیرا روستاهای میبد و مهریز و برخی از محلات یزد نیز دارای مناطق یهودی نشین هستند و از سوی دیگر تمامی مساجد یزد به دلیل این که ابزار قبله‌یابی دقیقی در آن دوران وجود نداشته، معمولاً از سمت قبله کمی انحراف داشته‌اند لذا نیاز به نحقیقات بیشتری میباشد [۱]. همچنین در برخی از منابع به وجود یهودیان یا یهودی نشین بودن این روستا اشاره شده‌است. بر اساس ادعای دکتر پیام شمس الدینی در مقالهٔ جلوه‌هایی از همزیستی با کلیمیان یزد، و بر اسناد و قباله‌های موجود و با توجه به اظهار نظر برخی از اهالی، تا اوایل دههٔ ۱۳۳۰ ه. ش، چند خانوار یهودی در روستا زندگی می‌کرده‌اند. جالب آنکه گذرگاه و سرچشمهٔ قناتهای مریم آباد ویعقوبی در خویدک است. قنات و ده یعقوبی توسط سرهنگ ابویعقوب، از سرداران ابومنصور فرامرز بن علاءالدوله کالنجار در سال ۴۳۲ ه.ق و در دوره سلجوقیان و آل کاکویه در بیرون از حصار یزد برای یهودیان ساخته شده بود.
در زمان‌های قدیم که راهزنان به روستاها حمله می‌کردند روستاییان برای حفظ جان خود به درون قلعه خویدک می‌رفتند. این قلعه بسیار گسترده‌است به‌طوری‌که گویااین قلعه خود یک روستای بزرگ بوده‌است. در چهار طرف این قلعه چهار برج قرار دارد که در این برج‌ها سوراخ‌هایی تعبیه شده به‌طوری‌که وقتی راهزنان به قلعه نزدیک می‌شدند افرادی که در برج بودند، بر آنها تسلط کافی داشته‌اند و آنها به وسیله تیر کمان‌های سنگی (منظور تیر وکمان‌هایی که به وسیله آن سنگ پرتاب می‌کردند) راهزنان را مورد حمله قرار می‌دادند.
_ روستای سریــزد
سریزد یکی از روستاهای استان یزد و شهرستان مهریز است که قدمتی چند هزار ساله دارد در زمان‌های دور دروازهٔ ورودی استان یزد در سریزد بوده و به آن شهر فرافر می‌گفتند. روستای سریزد در ۵ کیلومتری شهرستان مهریز و ۴۰ کیلومتری شهر یزد واقع شده‌است.
آثار تاریخی سریزد
قلعه سریزد
قلعه سریزد یکی از کهن‌ترین و بزرگترین صندوق امانات بانکی ایران و جهان بوده‌است. قدمت این قلعه تاریخی به حکومت ساسانیان (قرن ۳ تا ۷ میلادی) می‌رسد. قلعه به منظور ذخیره‌سازی غلات و مواد غذایی بوده که در آن زمان از ارزش خاصی برخوردار بوده‌است. علاوه بر غلات، پول، طلا و زیورآلات روستاییان نیز در مواقع هجوم و غارت در این قلعه نگهداری می‌شده‌است. گرداگرد این بنا را خندقی به عرض تقریبی ۶ متر و عمق بین ۳ تا ۴ متر که اولین لایه دفاعی قلعه محسوب می‌شده، محصور کرده‌است. این قلعه دارای دو دیوار متحدالمرکز تو در تو با برج و باروهایی بلند و تسخیر ناپذیر است که توسط خندقی محصور شده‌است. همچنین قلعه دارای دو درب بوده‌است که یکی درب اصلی و دیگری درب پشتیبان قلعه بوده‌است. درب اصلی قلعه به صورت متحرک بوده و به وسیله طناب و قرقره‌هایی از سمت پایین به بالا با و بسته می‌شده‌است. زمانی که درب اصلی به وسیله دشمن شکسته می‌شد و دشمن به درون قلعه راه می‌یافت، درب دوم قلعه بسته می‌شده و در واقع نقش درب پشتیبانی قلعه را ایفا می‌نموده است. قلعه سریزد دارای سه طبقه است که از خشت و گل ساخته شده و مصالح مورد استفاده در آن آجر و گچ بوده‌است. تزییناتی نظیر کادربندی و شومینه‌سازی نیز در آن دیده می‌شود. در دو طرف راهروها، اتاقهای متعدد حجره مانندی است که هر کدام دارای درب و کلیدی مجزا به منظور ذخیره‌سازی اشیا گرانبهای روستاییان بوده‌است. این اثر در تاریخ ۲۷ خرداد ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۱۰۸۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است و در حال حاضر بیشتر قسمت‌های قلعه مرمت شده‌است.
رباط نو و رباط کهنه
واژهٔ رباط که از ریشهٔ «ربط» می‌آید، به معنای ارتباط میان دو شهر میباشد که یک واژهٔ عربی است. در ابتدا به مفهوم یک ایستگاه نظامی، سپس توقفگاه موقت لشکری و بعد از آن برای منزل‌های میان راه که مورد استفاده ملتزمین رکاب شاهی قرار گرفته، بکار برده می‌شد. رباط‌ها بر خلاف کاروانسراها، از عمده مسائل به وجود آورندهٔ عوامل مذهبی (سفرهای زیارتی) و عوامل اقتصادی (تجارت) شکل می‌گرفتند. سریزد دارای دو رباط، یکی کهنه و دیگری نو است. رباط کهنه که قدمت آن به قبل از قلعه سریزد بازمی‌گردد و اما رباط نو سریزد که دارای یک پلان مستطیل شکل به ابعاد m۳۵ ×۲۰، در شمالی‌ترین قسمت روستای سریزد واقع است. مربوط به دوران صفویه میباشد که عمدتاً از مصالح آجری ساخته شده‌است. در قسمت فوقانی ورودی رباط اتاقی در نظر گرفته شده‌است که دو کاربر را در خود جای داده، در وهلهٔ اول فضا به عنوان دیده بانی عملکرد داشته و در وهلهٔ دوم به عنوان اعیانی‌نشین از آن استفاده می‌شده‌است. در راهروی ورودی که به حیاط منتهی می‌گردد دو اتاق در طرفین راهرو در نظر گرفته شده‌است، که این اتاق‌ها کنترل ورود و خروج کاروانیان را به عهده داشته‌است. پیرامون حیاط رواق‌هایی با عمق محدود و اتاق‌هایی جهت استراحت افراد در نظر گرفته شده و در فضای داخلی که به صورت مسقف میباشد، محلی برای بستن شتر و اسب از آن استفاده می‌شده‌است. این رباط با گذشت سالیان سال هنوز سالم و پابرجا میباشد.
مسجدجامع سریزد
احداث بنای مسجد جامع سریزد بنا به روایتی به ۱۴۰۰ سال پیش بازمی‌گردد که مصادف با ورود مسلمانان به رهبری حضرت امام حسن مجتبی (ع) به یزد و نابودی یزدگرد و برقراری حکومت اسلامی در این مرز و بوم است.
چاپارخانه سر یزد
بنایی است کوچک در محله سفلی سریزد در نزدیک مسجد جامع، این ناحیه محلی برای جمع‌آوری نامه بوده‌است. بنای نامبرده تاریخ ساخت دقیق ندارد اما زمان بنای آن به ۷۰۰ الی ۸۰۰ سال پیش بازمی‌گردد که چاپار بران (نامه رسانان) پیغام یک شاه را به شاه دیگری می‌رساندند.
دروازه شهر فرافر
در مورد دروازه شهر فرافر چندین نقل قول وجود دارد. عده‌ای معتقدند این بنا کوشه‌ای دروازه خروجی سریزد و در واقع ورودی به سمت شهر یزد یا شهر فرافر بوده که به آن دروازه شهر فرافر می‌گفتندو بنابراین قدمت آن نزدیک به هزار سال می‌رسد. عده دیگری نیز معتقدند این بنا باقی‌مانده دیوار جنوبی بقعه‌ای چهار ضلعی و مکعبی بوده‌است. این بنا با پوشش گنبدی که سه ضلع دیگر آن فرو ریخته و به صورت فعلی باقی مانده‌است و احتمالاً به شکل یک خانقاه بوده که در این صورت قدمت آن به قرون هشتم و نهم هجری قمری مصادف با قرون ۱۴ و ۱۵ میلادی محدود می‌شود. این بنا در انتهای روستای تاریخی سریزد، در نزدیکی قبرستان روستا قرار دارد.
عمارت تاریخی سنمبر
بنایی است که با گل و خشت و همانند قلعه ساخته شده‌است که قدمت آن به قرون ۹ و ۱۰ هجری می‌رسد. بنا به گفتهٔ اهالی سریزد که آنها نیز از پدران و نیاکانشان شنیده‌اند، سنمبر همانند یک مزرعهٔ دارای قنات آب بوده و استخری نیز در وسط آن وجود داشته‌است. به‌طوری‌که آب این قنات در آن استخر می‌ریخته و برای مصارف کشاورزی استفاده می‌شده‌است. آن زمان این منطقه سرسبزی و طراوت خاصی داشته ولی بعد از خشکسالی‌های پی درپی، آب آن قنات خشک شده و از آن شهر جز ویرانه‌ای از یک قلعه باقی نمانده‌است.
پاکنـه
قدمت این بنا احتمالاً به دورهٔ صفویه (۱۵۰۱–۱۷۳۶ میلادی) می‌رسد. پاکنه در واقع محلی بوده که برای رسیدن به رشته قناتهای حفر شده مورد استفاده قرار می‌گرفت. در سریزد نیز مانند دیگر مناطق کویری، رشته قناتهای متعددی حفر شده تا بدین وسیله بر مشکل کم‌آبی غلبه کند. پاکنه دارای یک ورودی طاقنما مانند و تعدادی پله بوده که از طریق این پله‌ها دسترسی به رشته قناتی که خیابان اصلی سریزد در جهت آن شکل گرفته، مشخص شده‌است.
آب‌انبار سریزد
قدمت بنا حدود ۵۰۰ سال و به دوران صفویه می‌رسد. آب‌انبار محل مصرف آب آشامیدنی در قدیم بوده‌است. این بنا از آجر پخته شده ساخته شده و دارای دو بادگیر با دهانه ساده و با جهت شرقی-غربی میباشد. نمای ورودی بنا آجری قدیمی است.
آب‌انبار پای برج
در کنار مسجد پای برج، آب‌انباری زیبا وجود دارد که قدمت آن به اواخر دوران قاجار(۱۹۲۵–۱۷۹۶ میلادی) می‌رسد و دارای دو بادگیر وسیع و یک گنبد با بادگیرهای استوانه‌ای شکل است. این گونه آب‌انبارها در استان یزد محدود است و فقط در مهریز موجود میباشد. بر سر درب ورودی این آب‌انبار روی سنگ تاریخی به خط خوش، این عبارت نصب شده‌است: (قال رسول ا… و تعالی و سقاهم و بهم سربا طهوبا).
آب‌انبار چهار بادگیره
آب‌انبار چهار بادگیره این بنا تنها آب‌انبار چهار بادگیره سریزد است که پیش از دورهٔ صفویه ساخته شده‌است. سقف این بنا به منظور خنک نگه داشتن آب مصرفی چهار بادگیره به صورت گنبدی و نیمه گنبدی پوشیده شده و جهت بادگیرها در جهت وزش باد است. بادگیرها حالت مکنده دارند و هوای خنک را داخل مخزن می‌برند. بادگیرهایی که در جهت مخالف هستند، هوای داخل مخزن را به بیرون هدایت می‌کنند و بدین طریق باد باعث خنکی هوا و آب داخل مخزن می‌شوند.
آب‌انبار محله پایین
این بنا در انتهای محور اصلی روبروی مسجد جامع سریزد کنار کاروانسرای آجری روبروی پاکنه است. این بنا که دارای ۲ بادگیراست قدمتی بیش از ۳۰۰ سال دارد و کاربرد آن از قدیم الایام برای تأمین آب آشامیدنی بوده وهم اکنون نیز از آن استفاده می‌شود.
آب‌انبار حاج ابوالقاسم حاجی قاسمی
این بنا کنار تکیه حسینیه پای نخل واقع شده وقدمت آن به سال ۱۲۶۸ برمی گرددکه جهت تأمین آب شرب مردم محله پایین ومحله بالا احداث شده‌است. این بنا دارای سقف گنبدی شکل با ۴ بادگیر و ۸ دهانه در اطراف در ۴ جهت شمال، جنوب، شرق وغرب میباشد. این آب‌انبار به دست حاج ابوالقاسم حاجی قاسمی احداث شده که در حال ساخت این بنا فوت کرده‌است و مزارش در کنار ورودی آن واقع است.
آب‌انبار حاج علی
این آب‌انبار در خیابان اصلی در محله پایین، کنار مسجد حاج علی واقع است. قدمت بنا به دوره قاجاریه می‌رسد. بنا دارای سقف گنبدی شکل با ۲ بادگیر در طرفین است که اهالی پایین سریزد از آن استفاده می‌کردند.
آب‌انبار محله میان
این بنا کنار مسجد محله میان نزدیک حسینیه محله میان واقع است قدمت بنا به دوره قاجار احتمالاً زمان ناصرالدین شاه می‌رسد. سقف آن دارای قوس شاه عباسی و به صورت فیلپوش است. سازه آن به صورت خشت و گلی با بادگیرهایی که اطراف آن وجود داشته و هم‌اکنون اثری از آنها برجای نمانده‌است.
آب‌انبار سر بالا
بنا در خیابان اصلی، کنار مسجد سر بالا است و قدمت آن به دوران قاجار برمی گردد. این بنا دارای سقف گنبدی شکل با ۲ستون زیبا در طرفین میباشد. نمای بنا آجری ومورد استفاده مردم محله بالا بوده‌است.
حسینیه نخل سر یزد
این حسینیه به دست حاج ابوالقاسم حاجی قاسمی ساخته شده‌است و در کنار خیابان اصلی و در محله بالا واقع است. قدمت آن به دوران صفویه و مرمت آن به دوران قاجار می‌رسد و از دیر باز تاکنون از آن برای برگزاری مراسم تاسوعا وعاشورا وسایر مناسبتهای مهم مذهبی و فرهنگی استفاده می‌گردد.
حمام قدیمی سر یزد
حمام قدیمی در محله بالا پشت حسینیه اصلی سریزد واقع است و قدمت آن هم‌زمان با حسینیه بوده‌است. این حمام‌ها در دو قسمت زنانه و مردانه دارای سقف گنبدی شکل و ساخته شده ازخشت وگل می‌باشند که در قدیم محل استحمام اهالی سریزد بوده ولی اکنون متروک شده‌اند. حمام شامل گرمخانه، تنوره و اتاق‌ها و قسمت‌هایی برای شستشو میباشد.
مسجد ابوالقاسم حاجی قاسمی (مسجد جامع پای برج)
این بنا در کنار خیابان اصلی سریزد شماره ۱۵۶ واقع است. در سر درب ورودی آن روی سنگ نبشته‌ای تاریخ ۱۲۶۸ ه.ش به چشم می‌خورد که به عهد ناصرالدین شاه قاجار اشاره دارد. این مکان مقدس محل اقامه نماز جماعت درتابستان‌ها بوده و در بخش مسجد زمستانه آن نیز در فصول سرد سال نماز جماعت برپا می‌شود. در سقف محراب مسجد اشکال هندسی منظمی دیده می‌شود و اطراف مسجد دارای قوسهای شاه عباسی است.
مسجد جامع سریزد
این بنا در انتهای محور اصلی رباط نو قرار گرفته و تاریخ احداث آن به قبل از قرن نهم هجری شمسی پیش از دوران صفوی می‌رسد. بنا دارای دو ورودی شمالی و جنوبی است که توسط یک دالان به هم مرتبط می‌شوند. سقف بنا فیروزه‌ای است و در داخل بنا کاشی کاری‌های زیبایی به چشم می‌خورد. این بنا هم‌اکنون به عنوان محل برگزاری نمازهای جماعت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
سبد خرید