شهرستان اشکذر
شهرستان اشکذر یکی از شهرستانهای استان یزد در مرکز ایران است. این شهرستان با وسعت ۵۴۸۶ کیلومتر مربع در شمال غربی استان قرار دارد. جمعیت شهرستان اشکذر در سال ۱۳۷۵ بالغ بر ۲۷۹۲۴ نفر بوده است. این شهرستان دارای دو بخش مرکزی و خضرآباد و سه دهستان است.
جغرافیا و اقلیم
شهرستان اشکذر در ۲۰ کیلومتری شمال غربی یزد واقع شده است. طول جغرافیایى آن ۵۴ و ۱۳ و عرض جغرافیایى آن ۳۲ و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۱۷۵ متر است.
ویژگیهای طبیعی اشکذر شبیه مثلثی است که یک رأس آن متوجه جنوب است و در ضلع شمالی آن دهستان رستاق،و در ضلع‌‌غربی آن نیز بخش خضرآباد همین شهرستان قرار گرفته است ؛ شهرستان اشکذر در دشت یزد – اردکان واقع شده است. در سراسر این دشت برخانهای (تپه‌های شنی هلالی شکل) متعدد که حاصل فرسایش بادی است، به چشم می‌خورد. گفته می‌شود که منشأ این شنهای روان باتلاق گاوخونی است. این منطقه دارای آب و هوای صحرایی با طوفانهای توأم با شن و ماسه می‌باشد. تپه‌های هلالی شکل که یکی از پدیده‌های فرسایش بادی است که در تمام مناطق مشاهده می‌گردد به همین علت از زمان‌های بسیار قدیم برای مصون بودن روستاها از طوفانهای کویری، خانه‌ها و اماکن اصلی ده به صورت متمرکز و مزارع و باغات، مساکن را محاصره کرده‌اند.
میانگین حداکثر و حداقل دما طی یک دوره کوتاه مدت ۶ ساله (۱۳۵۷-۱۳۶۳ش) به ترتیب حدود ۲۸ و ۱۰ درجه سانتی‌گراد برآورد شده است. میانگین بارش سالانه طی همان سالها ۶۸ میلی‌متر بوده است. شهرستان اشکذر فاقد رودخانه دائمی است. بروز طوفانهای شن و ماسه و فرسایش بادی حاصل از آن از ویژگیهای این ناحیه است که همراه دیگر عوامل نامساعد طبیعی از جمله کمی ریزشهای جوی و کاهش تدریجی منابع آب زیرزمینی، موجب فقدان پوشش گیاهی شده است. در این دشت جانورانی مانند آهو، روباه، خرگوش و گونه‌هایی از پرندگان مانند کبوتر و تیهو وجود دارند.
وضعیت اجتماعی
اشکذر در اواسط نیمه نخست سده حاضر قصبه مرکز بخش اشکذرِ شهرستان یزد به شمار مى‌آمده، و ۲۹۴۳ نفر جمعیت داشته است. در نخستین سرشماری عمومى جمعیت کشور در ۱۳۳۵ش، جمعیت شهر اشکذر ۲۲۲۰ برآورد شده است. سرشماری های مربوط به سال ۱۳۶۵ش جمعیت شهر را ۹۶۳۷ نفر گزارش کرده‌اند و آخرین سرشماری جمعیت در ۱۳۷۰ش، گویای جمعیتى معادل با ۱۰۵۵۸ نفر (۲۲۳۶خانوار) در شهر اشکذر است. بدین‌سان درصد رشد جمعیت بین سالهای ۱۳۶۵ش، تا ۱۳۷۰ش ۹/۲% بوده است. جمعیت فعلى شهر در مساحتى بالغ بر ۱/۱۸ کم ۲ به سر مى‌برند.
ساکنان شهر در گروههای عمده زیر دارای فعالیت اقتصادی هستند: ۸/۱۷% در کشاورزی و دامپروری و ۹/۲۳% در صنعت، ۸/۲۳% در ساختمان و بقیه در سایر گروههای عمده اشتغال داشته‌اند. در کنار فعالیتهای عمده اقتصادی، صنایع‌دستى از قبیل فرش‌بافى، زیلو بافى، پارچه‌بافى و یک کارخانه جوراب‌بافى در این شهر دایر است.
سوابق و پیشینه تاریخی
نویسندگان کتب تاریخی، بنای اولیه شهر اشکذر را از زمان اشکانیان می‌دانند. با این توضیح، اشکذر در زمان اشکانیان به وجود آمده است و قدمت آن به حدود ۲۰۰۰ هزار سال می‌رسد. عده‌ای اشکذر را خیلی قدیمی‌تر می‌دانستند و معتقدند که بنای اولیه اشکذر به علت حمله شنهای روان در زیر خاک مدفون گشته‌است. بنای موجود اشکذر، با احداث قنات کویر به دست اشک بن زال که منشأ آن در نزدیکی صفاییه کنونی در یزد است، آغاز و شروع به رشد نموده است و مردم در کمال خوشی و آبادانی به کشاورزی می‌پرداخته‌اند. این قنات از زمان احداث حدود ۱۲۰ قفیز آب داشته و اراضی بسیاری را به زیر کشت می‌برده است. لیکن به‌طور قطع، اشکذر در دوره اسلامى در ابتدای سده ۸ق وجود داشته است، چه بناهایى متعدد مربوط به آن دوره در این شهر برپا بوده است. نخستین آنها خانقاهى بوده که شیخى صاحب کرامت، به‌نام شیخ تقى‌الدین دادا آن را ساخته بوده است. دیگری خانقاهى است منسوب به امیر رکن‌الدین محمد قاضى (د ۷۳۲ق) از اعیان یزد. در این مکانها نیازمندان اطعام مى‌شده‌اند. بسیاری از املاک و قناتهای اشکذر نیز به‌صورت وقف اداره مى‌شده، و عایدات حاصل از آنها به مصرف درماندگان و نیازمندان مى‌رسیده است.
وجه تسمیه
در تاریخ جدید یزد آمده است که بنای اشکذر به دست اشکین زال (اشک بن زال) که از ملوک الطوایف زمان اشکانیان بوده، بنیانگذاری شده است که اهالی نیز این موضوع را تأیید می‌کنند و لذا پیشوند «اشک» دقیقاً به همین علت می‌باشد در مورد پسوند «ذر» به دلیل نبودن منبع تاریخی اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی به گفته اهالی اشک بن زال زنی داشته به نام «آذر» که به گفته آنها پسوند «ذر» مخفف همان نام آذر در لهجه بومی بوده‌است.
در کتب
احمد بن حسن بن علی کاتب یزدی، مؤلف کتاب تاریخ جدید یزد می‌نویسد: «در زمان اشکانیان، اشک بن زال (اشکین زال) که از ملوک الطوایف بود، اشکذر را او ساخت».
سبد خرید