میراث زرتشتیان یزد

آتشکده زرتشتیان یزد

آتشکده زرتشتیان یزد در آبان ماه سال 1313 شمسی  با سرمایه اهدایی از سوی پارسیان هند و با نظارت ارباب جمشید امانت ساخته شد . ستون های خوش تراش ، تزیینات نمای بیرونی و قرینه سازی های هنرمندانه ساختمان اصلی ، معماری باشکوه دوران هخامنشی را تداعی میکند . در ساخت این بنا از معماری آتشکده های پارسیان هند الهام گرفته شده است . وجود درختان سرو و کاج که گویی آتشکده را نگاهبانی میکنند و انعکاس بنا در حوض بزرگ دایره شکل ، زیبایی خاصی را به یکی از مهمترین مراکز مقدس زرتشتیان جهان داده است . سرستون‌های سنگی جلو تالار ساختمان اصلی و سنگ‌های گلدار پای دیوارها کار هنرمندان اصفهانی است. این هنرمندان سنگ‌ها را در اصفهان تراشیده و سپس تا یزد برده‌اند. نگار کاشی‌های فروهر بر بالای سردر ورودی، کار هنرمندان کاشی‌کار یزدی است و معماری کل این بنا از معماری آتشکده‌های پارسیان تأثیر پذیرفته‌است.
در این آتشکده اتاقی وجود دارد که در آن آتشی همواره روشن نگه داشته می شود. در تابلوی معرفی این آتشکده آمده است: " این آتش شعله ای از آتش کاریان پارس است که به عقدای یزد آورده شده و مدت 700 سال در آنجا نگهداری و سپس در سال 552 خورشیدی برابر 1174 میلادی از عقدا به اردکان یزد انتقال یافته و در مدت 300 سال نیز در آنجا روشن نگهداشته می شد و در سال 852 خورشیدی برابر 1474 میلادی به یزد آورده و نگهداری شد. در سال 1318 خورشیدی برابر 1940 میلادی که بنای فعلی ساخته شد، به این مکان انتقال یافت.سابقه روشن بودن آتش در آتشکده به قبل قدمت دیرینه داشته و از زمان تغییر محل از آتشکده پارس تا سال 1376 خورشیدی 1514 سال می گذرد و در تمام مدت با همه مشکلات و جنگ ها آتش پیوسته روشن نگهداری شده است.
آتش آتشکده از گذشته تا کنون توسط مسئول مخصوص که مقام هیربدی دارد و از موبدان است، روزانه در چند نوبت با افزودن قطعه ای چوب خشک و پایدارتر از سایر چوبها مانند چوب بادام و زردآلو روشن می ماند. خاکستر حاصل از سوخت هیچگونه ارزشی ندارد و در زمان لازم تخلیه می شود."

دخمه زرتشتیان
محلی است که در گذشته زرتشتیان مردگان خود را در آن جا می نهادند .  دخمه های یزد بر بلندای دو کوه همجوار بنا شده اند . دخمه سمت راست به نام "مانُکجی" در سال 1235 شمسی و دخمه سمت چپ به نام "گلستان" در سال 1310 مورد بهره برداری قرار گرفتند . دخمه ها به صورت دایره ای شکل و تمام از سنگ ساخته شده اند .
آیین دخمه گذاری بدین صورت بود که پس از فوت یک نفر و اجرای مراسم مذهبی ، جسد توسط "پیشگاهنان" در تابوتی بر فراز دخمه حمل و توسط  "نساسالار" در سه ردیف در کنار سایر اجساد قرار می گرفت .
در نزدیکی دیوار مردان ، ردیف وسط زنان و در ردیف سوم کودکان . در میانه دخمه چاله ای تعبیه شده به نام استودان که استخوان های اجساد را ( پس از تجزیه شدن جسد و خورده شدن توسط پرندگان ) در آن می ریختند .
با منسوخ شدن این مراسم در اواخر دهه 20 و دفن مردگان از سال 1344 در آرامگاه موقوفه زرتشتیان ، دخمه های یزد نیز متروک شدند . در پای دخمه آب انبار و اتاق هایی به نام "خیله" به منظور پرسه خوانی برای درگذشتگان و پذیرایی از مردم ساخته شده است .
فضای منحصر به فرد دخمه زرتشتیان یزد با سکوتِ رازآلودی که بر آن حکم فرماست ، این بنا را در زمره ی آثار بسیار پربازدید به ویژه از سوی گردشگران خارجی قرار داده و در وب سایت های معتبر توریستی ، بازدید از دخمه زرتشتیان (برج های خاموش) همواره توصیه شده است .

موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان یزد (موزه مارکار)
موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان معروف به «موزه مارکار»، بخشی از «مجموعه مارکار یزد» است که در زیرزمین آن قرار دارد. فاز اول این موزه در نوروز سال ۱۳۹۴ به سرپرستی اسفندیار اختیاری افتتاح شد و دارای بخش‌های متنوعی است. مجموعه مارکار یزد که قدمت تاریخی دارد و به ثبت ملی رسیده، حدود ۸۰ سال پیش توسط شخص نیکوکاری به نام پشوتن جی مارکار بنیان گذاشته شد و به‌عنوان پرورشگاه، خوابگاه شبانه‌روزی، دبستان و دبیرستان مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
پشوتن مارکار یکی از زرتشتیان نیک‌اندیش هندوستان است که به واسطه اصالت ایرانی‌اش، در راه پیشرفت جامعه ایرانیان و به‌ویژه زرتشتیان، تلاش‌های ارزشمندی کرده است. ازجمله امور خیریه وی در ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ساخت پرورشگاه برای کودکان بی‌سرپرست در یزد؛
ساخت هنرستان جهانگیری در یزد؛
ساخت دبستان و دبیرستان دخترانه مارکار در یزد؛
ساخت دبستان و دبیرستان پسرانه و پرورشگاه مارکار در یزد؛
ساخت برج گاه‌نمای فردوسی (میدان ساعت) در یزد؛
اهدای زمین پارک مارکار در یزد؛
ساخت همایشگاه مارکار در تهران.

در ابتدای ورود به موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان، با زندگی‌نامه پشوتن جی مارکار آشنا می‌شويد. در بخش اول موزه، توضیحاتی در خصوص اشو زرتشت و کتاب «گاتاها» داده شده است و بازدیدکنندگان با آیین‌ها و مراسم زرتشتیان آشنا می‌شوند. نمایش پوشش سنتی موبدان و زنان زرتشتی ازجمله دیگر بخش‌های این موزه است. در بخش بعدی مراسم مربوط به درگذشتگان و وسایل خانه‌های قدیمی نمایش داده‌شده و بخشی نیز به زیارتگاه‌های زرتشتیان اختصاص داده شده‌اند. در آخرین بخش این مجموعه، آشپزخانه یک خانه قدیمی با وسایل مربوطه به نمایش درآمده است.
معماری بنا به‌گونه‌ای طراحی شده است که بیش‌ترین بهره را از نور خورشید ببرد و موجب می‌شود، انرژی زیادی در آن بماند. همچنین برای تأمین آب مورد نیاز ساختمان از آب‌انبار، گاو رو، پاکنه و راه قنات استفاده شده است که تمامی آن‌ها قابل بازدیدند. به‌علاوه این‌که حمام و سرویس‌های بهداشتی قدیمی در حیاط مجموعه، بازدیدکنندگان را با سبک زندگی مردمان ۸۰ سال پیش آشنا می‌سازد.
با ورود به زیرزمین شگفت‌انگیز این مجموعه در اتاق‌های گوناگون با این موارد آشنا خواهید شد:

مجموعه مارکار و روانشاد مارکار
تاریخ دین زرتشتی و گوشه‌ای از آموزه‌های اشوزرتشت اسپنتمان
آیین‌ها و جشن‌های زرتشتی
پوشش‌های دینی و سنتی، آتشکده، عبادت و موبدان
خانه‌های زرتشتیان، درگذشتگان
زیارتگاه‌های زرتشتی
وسایل قدیمی پرورشگاه مارکار
هر کدام از این بخش‌ها با توضیحات فارسی و انگلیسی به نمایش در آمده است و همواره راهنمایانی برای توضیح به گردشگران در موزه حضور دارند تا بخش‌های متفاوت مجموعه را معرفی كنند.

ساعت مارکار 
در سفری که پشوتن مارکار برای افتتاح پرورشگاه به یزد داشت، چنان از استقبال و تشویق مردم، دولت و مسئولین به ذوق آمده بود که بلافاصله به پیشنهاد شهرداری مبنی بر اهدای گاه نما (ساعت) به آن سازمان پاسخ مثبت داد و سنگ بنای برجی به نام شاعر بزرگ ایرانی یعنی فردوسی طوسی به نام “گاه نمای فردوسی” در میدان تازه تاسیس پهلوی(شهید بهشتی کنونی) به زمین نهاده شد، اما بعدها به دلیل نامناسب بودن محل، آن را به میدان مارکار واقع در روبروی مجموعه مارکار منتقل نمودند.
سال ۱۳۱۳ شهرداری شهر یزد تصمیم به ساخت بنایی به رسم یاد بود از ابوالقاسم فردوسی گرفت. در ابتدا این بنا در میدان پهلوی شهر یزد تأسیس شد. اما پس از مدت کوتاهی با محل قرارگیری آن مخالفت شد و در پی آن تصمیم به تخریب آن گرفتند. سرانجام در سال ۱۳۱۵ مکان ساخت ساعت فردوسی تعیین شد، و آن را در میدان مارکار شهر یزد بنا نهادند. در تاریخ ۴ آبان ۱۳۲۱ ساخت ساعت فردوسی (مارکار) به پایان رسید.
نقشه ساعت مارکار مربعی شکل بوده و دارای چهار متر ارتفاع می‌باشد. بخش‌های اصلی ساعت عبارت از پایه، بدنه برج و کلاهک بالای برج است.  ساخت این ساعت هفت سال طول کشید. ساعت مارکار هفته ای یکبار کوک می‌شود. موتور این ساعت در بالای برج با گذشت حدود ۸۰ سال همچنان سالم است و به منظور کوک کردن آن باید توسط راه پله‌های چوبی موجود در ساعت به بالای برج رفت. موتور ساعت ساخت شرکت انگلیسی ج. اسمیت و پسران است.

 آب انبار رستم گیو

آب‌انبار رستم گیو مربوط به دوره قاجار است . طراحی گنبد این آب‌انبار به شکل شلغمی بوده و با طرح سرو با استفاده از آجر فرش شده‌است. در کنار آن چهار بادگیر چهار طرفه بلند قرار گرفته‌است. این آب‌انبار دارای خزینهٔ بزرگ استوانه‌ای شکلی است که گنجایش نگهداری حدوداً ۲۳۰۰ متر مکعب آب را داراست.
زمان ساخت این آب‌انبار، اوایل سالهای جنگ جهانی دوم سال ۱۳۲۰ می‌باشد. عملیات ساخت آن، ۲ سال طول انجامیده است. تمام هزینه ساخت آن توسط رستم گیو که نماینده وقت زرتشتیان در مجلس شورای ملی بود انجام شد. معمار این بنای تاریخی استاد حاج محمد ابراهیم خرمشاهی است و نظارت بر ساخت آن را ارباب جمشید امانت بر عهده داشته‌است . نوع آجر بکار رفته در ساخت این بنا آجر فرشی معروف به آب‌انباری است و از ملات ساروج برای ساختن آن استفاده شده‌است. تاق نما و سردر ورودی نیز منقوش کاری و کادربندی شده‌است .
از دیگر ویژگی‌های آب انبار رستم گیو این است که دارای دو دهانه می باشد و دو محله زرتشتیان و مسلمانان که با فاصله ۲ کیلومتری از هم قرار داشتند ، می‌توانستند از آن استفاده کنند.

خانه کسرا (فروشگاه صنایع دستی)
​​​​​​​خانه کسرا ، ایده ای بود که روانشاد پروفسور کسرا وفاداری برای اجرایی نمودن آن نخستین گامها را برداشت و در سال 1380 زمین این مجموعه را خرید. هدف وی ایجاد یک مجموعه جذاب برای گردشگران بود تا هم بتوانند در کمال آرامش به استراحت بپردازند و هم بیشتر با فرهنگ ایران باستان آشنا شوند.
این ساختمان که در سال 1382 گشایش یافت در سه بخش به ارائه خدمات به گردشگران ایرانی و خارجی و همشهریان یزدی مشغول است.
الف. شربت خانه، محیطی آرام برای پذیرایی از گردشگران خارجی با منویی از خوراکی ها و نوشیدنی های ایرانی و فرنگی،
ب.صنایع دستی، فروشگاهی کم نظیر که می تواند با محصولات متنوعش هر سلیقه ای را راضی کند.
پ. کتابخانه و گالری عکس، مجموعه ای از کتابهای مرتبط با فرهنگ و تمدن ایران باستان در کنار عکسها و پوسترهایی از مکانهای تاریخی و گرذشگری را می توانید در این طبقه تهیه بفرمایید.​​​​​​​ 

زیارتگاه ستی پیر (قلعه اسدان)
​​​​​​​این قلعه مربوط به دوره قاجار و مشتمل بر چهار صفه ، دالان ها و فضای دستکند می باشد و از معماری اواخر ساسانی الهام گرفته است . به باور زرتشتیان ، این مکان پناهگاه مادر شاهزادگان ساسانی است و شامل سه زیارتگاه می باشد . مراسم این زیارتگاه در ۲۴ خرداد ماه هر سال برابر با روز اشتاد از ماه خورداد باستانی اجرا می گردد .

زیارتگاه های زرتشتیان در اطراف یزد ​​​​​​​

زیارتگاه چک چک (پیر سبز )
چَک چَک یکی از زیارتگاه های مهم و شناخته شده ی زرتشتیان است که در دل کوه واقع شده است. هرساله از روز ۲۴ خرداد، به مدت چهار روز، زرتشتیان بسیاری در این مکان گرد هم آمده و به نیایش می پردازند. جشن مهرگان نیز هر سال در این زیارتگاه برگزار می شود. بنا به روایات، این مکان محل پناه آوردن نیک بانو دختر یزدگرد (پادشاه ساسانی) از دست مسلمانان بوده است. معماری ساختمان های این محوطه در هماهنگی کامل با توپوگرافی منطقه هستند و ساختمان ها بر روی یک شیب به صورت پلکانی در تقریباً پنج طبقه ی نامنظم قرار گرفته اند، به طوری که بام طبقه ی اول حیات طبقه ی دوم است و آتشکده در درون غاری در بالاترین نقطه ی زیر کوه واقع شده است. برای ورود به زیارتگاه آداب خاصی باید رعایت شود. درِ ورودیِ آتشکده فلزی با رویه ی طلایی با نقش هخامنشی است.
در داخل زیارتگاه درخت چنار تنومندی با قدمت بیش از هزار سال وجود دارد. کف زیارتگاه با سنگ مرمر پوشیده و سقف آن سنگی است. از قسمتی از سقف قطرات آب به صورت چکه چکه بر زمین می ریزد. در کف محوطه نیز ظرف هایی جهت جمع آوری آب تبرّک و مصرف خوراکی گذاشته شده است. در داخل یکی از اتاق ها چاهی به عمق بیش از ۵۰ متر وجود دارد. چند شعله شمع به طور دائم در زیارتگاه روشن است و محلی جهت سوزاندن عود یا چوب مقدس وجود دارد. تصاویری از بزرگان زرتشتی نیز در این زیارتگاه وجود دارد. علاوه بر چنار کهنسال (با شماره ثبت ملی) و زیارتگاه در این ناحیه ی کوهستانی، غاری با قندیل های آهکی بسیار زیبا نیز از جمله جاذبه های طبیعی منطقه است. تأسیسات برقی، آب آشامیدنی و تعدادی اتاق نیز به منظور رفاه حال بازدیدکنندگان در این نیایشگاه مهیّا شده است. 
 
 پیر نارستانه
یکی از این زیارتگاه‌ها که دارای ارزش بسیار زیادی برای پیروان آیین زرتشت می باشد، آتشگاه یا زیارتگاه نارستانه است. نارستانه را در گویش های زرتشتی «پیرناسون» یا «نارسونه» هم می نامند، اما در گویش عموم مردم یزد به همان عنوان «نارستانه» یا «پیر نارستانه» مشهور است.
این زیارتگاه یکی از معابد مورد احترام زرتشتیان جهان است، به گونه ای که هر سال زرتشتیان ایران و کشورهای مختلف جهان از دوم تا ششم تیرماه ( روز سپندار مزد تا روز آذر) در این مکان گرد هم می آیند و به اجرای آیین های مذهبی می پردازند.
به علت مراجعه و اقامت چند روزه زرتشتیان در این زیارتگاه به غیر از بنای اصلی چندین و چند اقامتگاه ساده با معماری مخصوص مناطق کویری و از مصالح رایج ساحته شده است، تا زایرین بتوانند در آنها ساکن شوند. لازم به ذکر است اقامت در این اقامتگاه ها صرفا منوط به هماهنگی با شورای زرتشتیان نارستانه و خاص زرتشتیان است.
آتشگاه نارستانه در دل یک دره جای گرفته است که نشان دهنده هوشمندی سازندگان اولیه آن دارد. چرا که در خنکای سایه های دایمی سنگ ها خیلی راحت می توان تابستان های کویری یزد را از سر گذراند. در ابتدای مسیر دسترسی به بنای اصلی زیارتگاه که آتشی دایمی در آن افروخته است، بندی ساخته شده تا آب های حاصل از بارش را ذخیره و از آن برای آبیاری باغی زیبا که در مجاورت مجموعه قراردارند استفاده کنند. البته طی سالیان اخیر به ناچار نسبت به حفر چاه و نصب پمپ جهت مصارف زیارتگاه اقدام کرده اند.
روایت های متعددی در خصوص خاستگاه زمانی این زیارتگاه وجود دارد. یکی از این روایت ها که رایج تر هم می باشد این است که: زمانی که در اواخر حکومت ساسانیان به ایران حمله شد، کتایون( همسر یزدگرد) با پسرش اردشیر به کوه های حاشیه یزد فرار کرد و پنهان شد. در باور زرتشتیان زیارتگاه نارستانه همان مکانی است که کتایون را برای همیشه در خود جای داده است. بعد از استقرار دوران طاهریان، اردشیر که به همراه مادرش به نارستانه گریخته بود با چوپان یا شکارچی دیدار می کند و او را ترغیب می کند که این زیارتگاه را بنا نهد. ازآن روی ساخت بنای اصلی را به دوران طاهریان مربوط می دانند. البته بنای فعلی آتشکده نارستانه به زمان قاجاریه برمی گردد، که طی سالیان اخیر هم چندین بار مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است.
شما می توانید حتی در صورت نبودن نگهبان با حفظ احترام از داخل آتشکده نیز بازدید کنید. آتشکده ای که دیوارهای یک طرف آن همان صخره های طبیعی است. در داخل آتشکده درخت «مورد»ی رشد کرده و شاخه های آن بدون اینکه قطع یا هرس شوند از پنجره ها بیرون رفته که منظره جالبی ایجاد کرده است.
 بازدید از اماکن مذهبی ادیان دیگر به غیر از اینکه واجد ارزش‌های تاریخی است، از جنبه های مهم گردشگری مردم شناسانه است و شما را با جلوه‌های متفاوتی از فرهنگ و تمدن شهرها آشنا می‌سازد.
زیارتگاه در 31 کیلومتری شهر یزد، در ارتفاعات میان یزد و خرانق در پشت کوه دربید واقع شده است. گرچه برای رسیدن به نارستانه باید از میان محل تخلیه نخاله های ساختمانی شهر یزد عبور کنید، اما مقصد زیبایی انتظار شما را می کشد. از آنجایی که بخش اصلی مسیر دسترسی خاکی است، حتما با خودروی مناسب و ترجیحا راهنمای محلی( یا استفاده از نقشه های آنلاین) عازم منطقه شوید.
یادتان نرود که این مکان، برای پیروان آیین زرتشت مقدس است. پس احترام به آیین ها و ارزش های آنان را فراموش نکنید. وقتی به داخل آتشکده می روید حتما کفش خود را بیرون از آنجا در بیاورید و با پای برهنه یا با پوشیدن دمپایی هایی که در آنجا قرار دارد، وارد شوید. چادر زدن و اقامت در دره و اطراف زیارتگاه ممنوع است. پس به بازدیدی بسنده کنید و شب را در جای دیگری از این سرزمین زیبا به سر کنید.
بهترین زمان برای بازدید از نارستانه، بهار و پاییز است. 
 
پیر نارکی
حدود یک ساعت که از یزد دور شوید، نزدیک مهریز در کوه‎های کم ارتفاع نارکی زیارت‎گاهی قرار دارد که به پیرنارکی معروف است. این زیارتگاه در دل کوه، بین دو دره به نام‎های گیگون و زنجیر واقع شده و از سه طرف با کوه تیجنگ محاصره است.
بر طبق روایت‏ها، داستان ساخت این زیارتگاه مربوط به یکی از دختران یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی است. در روایت‎ها آمده است هنگام حمله اعراب مسلمان به ایران و تار و مار شدن خاندان سلطنتی، نازبانو دختر یزدگرد سوم به همراه یکی از ندیمه‎هایش برای فرار از دست تعقیب‌کننده‎ها به کوه‎های یزد پناه می‎برد. وی راه فراری نمی‏یابد، از خدا کمک می‎خواهد، با صدای بلند پناه می‎جوید، به امر خدا کوه باز می‎شود، نازبانو و ندیمه‏اش در آن ناپدید و دوباره کوه بسته می‎شود و بعد از آن است که چشمه آبی در آن کوه می‎جوشد. سال‏ها بعد مسافری از آن نقطه می‏گذرد و برای کمی دم گرفتن کنار چشمه می‎خوابد، در رویا شاهدخت را می‎بیند، نازبانو از وی می‎خواهد در این مکان زیارتگاهی بسازد. زیارتگاه ساخته می‎شود و از آن پس این مکان یکی از مهم‎ترین زیارتگاه‎های زرتشتیان می‎شود.
امکان بازدید و زیارت هر روزه از این زیارتگاه که در دل کوه قرار دارد، وجود دارد اما در روزهای خاصی از سال زرتشتیان در این مکان دور هم جمع می‎شوند. این دورهمی علاوه بر  نیایش و دعا و ثنا که در سایر زیارتگاه‌های زرتشتیان هم برگزار می‌شود، کارکرد دیگری نیز دارد و آن جنبه اجتماعی مراسم است. به عنوان مثال آواز و موسیقی دارد، زوج‎های جوان معرفی می‎شوند، جوایزی به افراد برتر در علم و هنر داده می‎شود و به طور کلی جشنواره‌‎های فرهنگی، هنری و ادبی در این زیارتگاه برپا می‌شود. هر ساله از تاریخ 16 تا 12 امرداد به مدت پنج روز مردم در این رویداد مذهبی، فرهنگی شرکت می‎کنند.
از پله ها که بالا می‎روید، ساختمانی از خشت و گل به رنگ کویر، جلو رویت نمایان می‎شود. وارد اتاق بزرگی می‎شوید، دورتادورش را نیمکت فرا گرفته که برای نشستن شرکت‌کنندگان و بازدیدکنندگان است، آتشدانی در وسط با آتشی که زرتشتیان با دعایی زیر لب، اسفند و کندر در آن می‎ریزند و قاب‎های عکسی که به دیوار زده شده است را می‎بینید. این‏ها، همه تزئینات داخل ساختمان است. در بیرون ساختمان اتاق‎هایی که محل اسکان زائران است قرار دارد، محلی‎ها به آن«خیله» می‎گویند. همینطور محلی برای شست وشوی دست و صورت، و سبدی با کلاه‎‌های سفید که مردم برای وارد شدن به زیارتگاه و احترام سر را با آن می‎پوشانند.
این مکان با هر روایتی که پشت خود دارد و با هر داستانی که آمیخته شده، مکانی زیارتی است که بسیار مورد توجه زرتشتیان است و اعتقاد زیادی به آن دارند.
 
پارس بانو
نیایشگاه «پارس بانو»، «بانوی پارس» یا «پیربانو» در 120 کیلومتری شمال غربی یزد (54 کیلومتری اردکان)، در جنوب عقدا و درون دره­ای به نام «زرجو»(زرجوع) واقع شده است. روستای  زرجوع  در مسیر یک دره­ی باریک قرار گرفته و کوه­های اطراف آن پوشیده از درختان بادام و انجیرکوهی است.
بنای اصلی نیایشگاه که در کنار یک رودخانه­ی فصلی ساخته شده است، به صورت گنبدی از کاشی کاری­هایی به رنگ سبز و با نماد «سرو» شکل گرفته است.
زیارتگاه «پارس بانو» که با عناوین «بانوی پارس» یا «پیربانو» هم شناخته می‌شود منتسب به پارس‌بانو، دختر یزدگرد سوم و خواهر «شهربانو» است.
در دامنه­ی مجاور نیایشگاه، خیله­هایی ساخته شده تا خانواده­ها در زمان ویژه­ی زیارت پیر پارس بانو که به مدت 5 روز ادامه دارد، برای سکونت موقت از آن­ها استفاده کنند. از روز مهر تا روز ورهرام از ماه تیر یعنی 13 تا 17 تیر ماه،  همه ساله زرتشتیان با برپایی آیین های دینی و سنتی در این زیارتگاه گرد هم می آیند.
در باورهای مردم، این نیایشگاه جایگاه جان باختن و ناپدید گشتن شهبانوی پارس (دختر یزدگرد ساسانی) بنام «خاتون بانو» بوده است و شهبانو در خواب نابینایی نمایان شده و پس از شفای چشمان وی از او می­خواهد تا بنای نیایشگاه را بنیان نهد.
 
 پیر هریشت
زرتشتیان ایران از سراسر جهان، هر سال از روز امرداد تا روز خور از ماه فروردین (7 تا 11 فروردین) برای برگزاری آیین های دینی و سنتی در زیارتگاه «پیرهریشت» گردهم می آیند. زیارتگاه پیر هریشت در 90 کیلو متری غرب یزد و 15 کیلومتری اردکان یزد، بر دامنه ی کوه هایی پست واقع شده است. به باور زرتشتیان پناهگاه  یکی از ندیمگان دختر ( کنیز ) یزدگرد  سوم که نامش مروارید بوده ( نام او گوهر بانو نیز گفته اند ) می باشد .
 گوهربانو در پی تعقیب تازیان پس از حمله ی وحشیانه به ایران از کاروان همراهان جدا شده و پس از سرگردانی در این محل به نیایش خدا می پردازد و ناگهان ناپدید می شود . آورده اند که گوهر بانو  سال ها پس از ناپدید شدن بر کودکی گمشده نمایان شد و به او فرمود تا از پدر بخواهد که پیر هریشت را بنیاد گذارد .
 زیارتگاه ، در بالای پله‌هایی ساخته شده است كه به بالای كوه راه دارد. پیش از رسیدن به پای پیر، زیارت كنندگان دست و صورت خود را با آب پاكی كه در راه‌پله و قبل از رسیدن به پیر درنظر گرفته شده است، شستشو می‌دهند.
در بالای پله‌ها درِ ورودی زیارتگاه قرار دارد كه به‌گونه‌ای زیبا با سه سخن اندیشه‌برانگیز اشوزرتشت اسپنتمان یعنی" هومت ، هوخت و هورشت" آراسته شده است. به‌هنگام ورود، اتاقی پیش رو قرار می‌گیرد كه در میان آن كلكی وجود دارد كه بر روی آن آتش می‌افروزند و بوی خوش بر آن می‌نهند. گرداگرد این اتاق سكوهایی برای نشستن زیارت كنندگان ساخته شده است .زرتشتیان در حالی كه نگاره‌ی زیبای نخستین پیامبر آریایی ، تابلوهایی به خط بی‌نظیر دین‌دبیره و گل‌هایی شاداب این اتاق را آذین بخشیده است،  روسری و كلاه بر سر می‌نهند و اهورامزدای یگانه را ستایش می كنند.
ساختمان اصلی زیارتگاه ، علاوه بر این اتاق ، یك پستو دارد كه آتش همیشه روشن در اینجا جلوه‌ای روحانی بدان بخشیده است. بخشی از سنگ كوه كه برجسته است و در پستو جای دارد پستو همان بخشی است كه آن را مكان ناپدید شدن گوهربانو خوانده‌اند.
اینجا هم با نمادهایی از دین زرتشتی آراسته شده است و مكانی است كه انسان را به آرامش درونی برای راز و نیاز با پروردگار خویش می‌رساند.
در پایین این کوه آهکی سیاه رنگ، ساختمان هایی به وسیله ی خیراندیشان ساخته شده است که «خیله» نام دارد و نیایش کنندگان که از راه دور و نزدیک به این مکان می آیند برای چند روزی در این خیله ها به سر می برند. بنابر تقویم قدیم زرتشتیان در طول ماه آبان هر بهدینی می توانست به این جشن گاه رفته و آیین ویژه ی زیارت را بجای آورد. به روایتی جشن آتش افروزی «هیرومبا» را زرتشتیان شریف آباد در 26 فروردین در این زیارتگاه برگزار می کنند.